جزء از کل، کتابی که پدیده ادبیات استرالیا شد - بالیو

جزء از کل، یک اثر کلاسیک مدرن

کتاب جزء از کل را یک اثر کلاسیک مدرن نامیده اند. در درجه اول چنین تعبیری شاید به خاطر حجم این رمان باشد که در دهه های اخیر کم سابقه است. در میان آثار قرن بیست ویکمی بیشتر رمان ها حجمی بسیار کمتر از رمان های کلاسیک دارند. نویسنده های امروزی با شناختی که از مخاطب دارند، دیگر به اندازه تولستوی و داستایفسکی و پروست نمی نویسند و البته جریان رمان نویسی مدرن هم به طور کلی به سمت کوتاه نویسی گرایش داشته است.

دلیل دیگر کلاسیک دانستن جزء از کل، وجه فلسفی کتاب است که در جزءجزء روایت های تودرتوی کتاب جاری می گردد. اگرچه نویسنده به شکل محسوسی طنز را بر زبان حاکم می نماید، اما شخصیت پردازی های پر از جزئیات، روایت های پرشاخ و برگ، جملات پرکنایه و انتقادی -از آن دست جمله ها که می گردد به عنوان یک طعنه تفکربرانگیز زیرشان خط کشید و جایی یادداشت کرد- یادآور همان سبکی است که در رمان های کلاسیک شاهدش بوده ایم.

از سوی دیگر زبان ساده و طنزآمیز و خلق شخصیت هایی در جهان امروزی و نزدیک به ما، جزء از کل را از تعریف یک اثر کلاسیک دور می نماید و در همان سطرهای اول متوجه می شویم که با نویسنده ای مدرن (به احتمال زیاد با سابقه نوشتن برای رسانه های امروزی) طرف هستیم. استیو تولتز می گوید در زمان نوشتن جزء از کل تحت تاثیر نویسندگان متعددی از لویی فردینان سلین تا ریموند چندلر بوده است و همین اشاره شرح می دهد که چطور این رمان کلاسیک مدرن خلق شده است.

یک آغاز تاثیرگذار

استیو تولتز آن طور که خودش تعریف می نماید، برنامه و آرزویی برای نویسنده شدن نداشته است و انتظار هم نداشته اولین رمانش نامزد جایزه بوکر گردد؛ اما به شکل شگفت انگیزی این اتفاق می افتد و کتاب جزء از کل، استیو تولتز را بیش از هر شغل نصفه و نیمه دیگری که تجربه نموده، با نویسندگی اش به جهان معرفی می نماید. نویسنده ای که اولین کتابش یک اتفاق جدید در ادبیات استرالیا تلقی می گردد و منتقدان زیادی زبان به تحسین آن می گشایند.

تولتز آدم ماجراجویی است و این را فقط به استناد ریسک نوشتن رمانی قطور برای مخاطب کم حوصله امروزی نمی گوییم. او بارها شغل عوض نموده و از تدریس زبان و فیلمنامه نویسی تا عکاسی و فروشندگی به قول خودش نردبان ترقی چندین شغل را به سمت پایین طی نموده! در این جهت به بن بست بی پولی هم رسیده و به نویسندگی که عادت معهود او از کودکی بوده، نه مثل یک شغل بلکه به عنوان بلیت بخت آزمایی در مسابقات داستان نویسی نگاه نموده است. زندگی در شهرهای مختلف از جمله پاریس، بارسلونا، نیویورک، ونکوور و مونترال هم بخش دیگری از شخصیت ماجراجوی استیو تولتز را بازگو می نماید.

به هرحال این ماجراجویی ها به سال 2008 و انتشار کتاب جزء از کل می رسد. کتابی پرسروصدا که فقط ترجمه فارسی آن به چاپ پنجاهم رسیده و تنها معدودی از جمله یکی از منتقدان نیویورک تایمز آن را سزاوار این همه تحسین ندانسته اند! حتی کسانی که هنوز کتاب را نخوانده اند، به احتمال زیاد در نقل قول های شبکه های اجتماعی جملات اول کتاب به گوششان خورده است:

این آغاز پرکشش تا آنجا موردتوجه قرار گرفته که در برخی نقدها به عنوان یکی از بهترین آغازها در میان رمان های معاصر شناخته شده است. راوی بخش اول کتاب که از همان ابتدا به زندانی بودن خود اشاره می نماید، جسپر دین، یکی از راویان ماجراهای تودرتوی کتاب و نماینده نسل سوم خانواده دین است. داستان کتاب حول محور زندگی سه نسل در خانواده دین می گذرد و جسپر، بعد از پدر و پدربزرگش نمی خواهد دنباله ا از این زنجیره ناکامی و انزوای خانوادگی باشد. کودکی جسپر تحت تربیت پدر پوچ گرا و ناامیدش شرایط پیچیده و عجیب و غریبی داشته و حالا او را در زندان می بینیم که دور از چشم زندانبان ها تصمیم گرفته داستان زندگی اش را بنویسد.

درواقع زندگی جسپر خلاصه شده در کوششی است برای فرار از تبدیل شدن به پدرش. او از همان ابتدا ابراز تاسف می نماید که برای نوشتن یک داستان خواه ناخواه شخصیت ضدقهرمان باید بسیار پررنگ باشد. حال آن که جسپر می خواهد تا حد امکان به پدرش و آنچه با او گذرانده فکر نکند. قلم فرسایی جسپر آغاز می گردد و در همان حال که ناگزیر خاطراتش را با پدرش مرور می نماید تا داستان زندگی پدربزرگش را بازگو کند، از آنچه در زمان حال برای خودش اتفاق می افتد، حرف می زند. جسپر پشت هر توصیف و نقل هر رویدادی یک تحلیل هم دارد. این عادت را (دوست داشته باشد یا نه) از پدرش به ارث برده که در ادامه کتاب بخشی از روایت داستان را برعهده می گیرد. وجه فلسفی مورد نظر منتقدان هم در همین تحلیل ها نمود پیدا می نماید.

جسپر حتی وقتی مشغول روایتی از ایده های پدرش است، تعبیر خودش را هم ضمیمه روایت می نماید و اغلب با انزجار خودش را از آنچه نقل نموده، دور نشان می دهد. این عبارات ضمیمه تبدیل به همان طعنه های تاثیربرانگیز می شوند که زیرشان خط می کشیم: ما پدر و پسری بودیم با موهایی نامرتب و و مجنون؛ تجسم یکی از ایده های پدرم که بعدها معنای حقیقی اش را فهمیدم: رهایی در این است که شبیه دیوانه ها باشی.

از بخش اول کتاب که بگذریم، به روایان دیگر کتاب می رسیم و باز هم همان طعنه ها را در قالب همان زبان ساده کتاب لابلای روایت ها می خوانیم. داستان خانواده دین، از گره خوردن به جنگ و مهاجرت با طعم تلخ تبعیض و مرگ آغاز می گردد و با هراس از مرگ ادامه پیدا می نماید. به همین بهانه نویسنده پشت جملات کتاب کنایه هایی نثار زندگی اجتماعی انسان و انتخاب هایش در طول تاریخ می نماید و در بعد عمیق تر، روح انسان را می کاود و از فلسفه زندگی او حرف می زند.

طولانی اما پرکشش، سرگرم کننده اما فلسفی

کتاب جزء از کل به جز مایه های فلسفی، در میانه داستان رنگی از ژانر پلیسی و جنایی به خود می گیرد که این هم ریشه در علایق و ماجراجویی های استیو تولتز دارد. از طرفی همین رنگ جنایی، تعلیق و کشش را بالاتر می برد و کوشش نویسنده را برای آسان تر کردن مطالعه یک رمان طولانی و پر از توصیف جزئیات نشان می دهد.

پیمان خاکسار، مترجم جزء از کل به زبان فارسی، کتاب را در مقدمه بسیار تحسین نموده و تا آن جا پیش می رود که هیچ توصیفی را برای این کتاب کافی نمی داند. او می گوید در هر صفحه این کتاب جمله ای وجود دارد که می توانید نقلش کنید. کاوشی ست ژرف در اعماق روح انسان و ماهیت تمدن. سفر در جهانیی است که نمونه اش را کمتر دیده اید. رمانی عمیق و پرماجرا و فلسفی و ماه ها اسیرتان می نماید.

در مقابل نقدهایی هم بر این کتاب وجود دارد که اصولا آن را سرگرم کننده -و نه بیشتر- دانسته اند؛ ضمن آن که گاهی در هجو افراط می نماید و حوصله سربر می گردد.

اما چیزی که مسلم است، زبان کتاب می تواند مخاطب را دنبال خود بکشاند و طنز تلخ جاری بر آن، تاثیرگذاری کلام نویسنده را دوچندان نموده است. هنگام خواندن جزء از کل همزمان می گردد گریه کرد و خندید، می گردد از شخصیت ها بیزار شد و همزمان همذات پنداری کرد، می گردد سرگرم شد و در عین حال به عمیق ترین تفکرات فرو رفت.

ترجمه فارسی کتاب جزء از کل اولین بار در سال 1394 توسط نشر چشمه به چاپ رسید و تا امروز بیش از چهل بار تجدید چاپ شده است. این کتاب را می توانید از سایت خبرنگاران تهیه کنید.

نسخه الکترونیکی جزء از کل را هم می توانید در فیدیبو مطالعه کنید.