مصاحبه، مخالفت ها با مراسمات مذهبی تورجانزاده ها ریشه سیاسی دارد - بالیو

به گزارش گروه بین الملل خبرنگاران، ایشان نورالدین جان تورجانزاده از روحانیون برجسته اهل سنت کشور تاجیکستان محسوب می گردد. با این حال از سال 2012 به بعد که دولت و شورای علمای این کشور نسبت به مراسم مرثیه خوانی امام حسین (ع) در مسجد جامع محمدیه در شهر وحدت، که مسجد خانوادگی تورجانزاده ها به حساب می آید، نقدهای را وارد کردند، وی و برادرانش با محدودیت هایی روبرو شده اند.

از سال 2012 به بعد مراسمات مرثیه خوانی برای امام حسین (ع) در این مسجد ممنوع شده و با اتهام شیعه گری، محدودیت های شخصی بسیاری نیز بر ایشان نورالدین جان و برادرانش اعمال شده است.

حتی سامانه اینترنتیتورجان که پس از این محدودیت ها توسط تورجانزاده ها به منظور حفظ ارتباط با مردم و پیروان شان تاسیس شد نیز پس از مدتی توسط دولت تاجیکستان مسدود شد. از سال 2015 به بعد نیز به تبع مسائل سیاسی روی داده در تاجیکستان، این محدودیت ها تشدید شده است.

به همین دلیل، اخیراً ویدئوی مربوط به آخرین مراسم مرثیه خوانی ایشان نورالدین جان تورجانزاده در فضای مجازی منتشر شده و بازخوردهای بسیاری را به همراه داشته است.

به همین بهانه به منظور بازخوانی تحولات مربوط به این موضوع و آنالیز شرایط فعلی ایشان نورالدین جان تورجانزاده، در گزارش ها و مصاحبه هایی به این موضوع پرداخته ایم.

در همین زمینه، مصاحبه ای را با حجه الاسلام محسن الویری، دانشیار دانشگاه باقرالعلوم ترتیب داده ایم. الویری در آذر ماه سال 1390 شمسی (دسامبر 2011 میلادی) بنا به دعوت رایزنی فرهنگی وقت کشورمان در شهر دوشنبه، به تاجیکستان دعوت شده و شخصاً در مراسم مرثیه خوانی مذکور حضور داشتند. در ادامه این مصاحبه را می خوانید.

یادآور می گردد تصاویر موجود در این مصاحبه هم از سوی وی در اختیار ما قرار گرفته است.

خبرنگاران: اخیراً که ویدئوی مرثیه خوانی ایشان نورالدین جان تورجانزاده در فضای مجازی منتشر شد، یکی از موضوعاتی که بیش از دیگر موارد توجه و بازخورد مخاطبین را به خود جلب می نمود، تاکید بر اهل سنت بودن این روحانی برجسته تاجیک بود. برگزاری مراسم عزاداری امام حسین (ع) توسط یک روحانی برجسته اهل سنت چگونه قابل جمع است؟

الویری: پیش از هر چیز باید تاکید کنم که دیدگاه بنده نسبت به آسیای مرکزی تخصصی نیست و تجربه حضور طولانی مدت نیز در خصوص این کشورها و منطقه را نیز ندارم و دیدگاه های بنده بیشتر مانند نگاه یک جهانگرد است که از بیرون به این منطقه و موضوعات مطرح شده می نگرد.

اما در زمینه سوال مطرح شده و به طور کلی در خصوص اهل سنت باید گفت که عزاداری آنها برای امام حسین علیه السلام یک موضوع طبیعی است و امر شگفت آوری نیست که باعث پرسش گردد.

پیش از این نیز بارها ذکر نموده ام که هم اهل بیت (ع) و هم به صورت معین چهره هایی همچون امام حسین (ع) از مشترکات شیعیان و اهل سنت هستند. درست است که باور خاص به امامت ویژه شیعیان است، اما احترام به امام حسین (ع) و ابراز حزن و برائت جستن از دشمنان ایشان یک باور عمومی نزد بسیاری از اهل سنت است.

لذا نباید اهل سنت را با گروهی از وهابی ها یکسان شمرد. برخی از وهابی ها و پیش تر برخی حنابله تندرو دیدگاه هایی داشتند، اما این ها نگاهِ عمومی اهل سنت نبوده است و ما نمونه های خیلی زیادی از احترام و اعتنای اهل سنت به امام حسین را شاهد هستیم.

در برنامه تلویزیونی ضیافت عاشورایی که محرم سال جاری از شبکه چهار پخش شد، دو کتاب شعر بنده معرفی کردم که یکی امام حسین (ع) در فرهنگ شفاهی تاجیک بود و دیگری سروده های علما و شعرای کرد اهل سنت درباره امام حسین (ع). البته می توان کتاب های خیلی بیشتر و مبسوط تری نیز با جست و جوی بیشتر در این زمینه آورد. منظور این است که اهل سنت سروده های بسیاری برای اهل سنت دارند و این امری ریشه دار است؛ لذا شگفت آور نیست.

فراتر از این، غیر از تاجیکستان، در کشورهای دیگر هم ما این موضوع را داریم. به عنوان مثال در سوریه و مصر که مقام راس الحسین (ع) وجود دارد، صبح فردای روز عاشورا می بینیم که مردم اهل سنت به نزد این مقام ها رفته و برای امام حسین (ع) عزاداری می نمایند و این مقام ها در طول سال هم از صندلی و احترام بسیار بالایی نزد مردم برخوردار است. این نمونه ها در سراسر جهان بسیار زیاد است. لذا کاملا طبیعی است که علمای اهل سنت تاجیکستان نیز بر امام حسین (ع) اقامه عزا نموده باشند.

تصاویری از مسجد جامع محمدیه در شهر وحدت

خبرنگاران: شما در دو سفر تجربه بازدید از کشور تاجیکستان را داشته اید. به عنوان یک روحانی شیعه که از خارج از جامعه تاجیکستان وارد آن فضا شدید، علاقه و محبت مردم مسلمانِ تاجیک به اهل بیت (ع) را چگونه ارزیابی می کنید؟

الویری: سفر اول بنده به تاجیکستان به مدت دو هفته در آذر سال 1390 و در ماه محرم بود. پس از آن هم در ماه مبارک رمضان سال بعد این فرصت را داشتم که در این کشور حضور یابم.

طبیعتاً با چند سفر کوتاه نمی توان به یک جمع بندی دقیق رسید. اما بهرحال بنده یادداشت هایی را در آن سفر تهیه کردم که البته منتشر نشده است. یکی از جالب ترین تجربیات من همین شرکت در مراسم مرثیه خوانی مسجد محمدیه در شهر وحدت با حضور ایشان نورالدین جان تورجانزاده بود.

در روزهای اول سفر من که مصادف با نخستین روزهای ماه محرم نیز بود، به عنوان آغاز سال قمری مراسمات عروسی زیادی در این کشور برگزار می شد که تراکم قابل توجهی هم داشت؛ تحلیل فردِ تاجیکِ همراه من این بود که تراکم و حجم این عروسی ها به دلیل آن است که مردم تاجیک اصرار دارند در نزدیکی روز عاشورا مراسم عروسی نداشته باشند. اگر این تحلیل درست باشد، این یک نمونه از عمق توجه تاجیک ها به ائمه اطهار و امام حسین (ع) است.

به طور معین در تاجیکستان شدت محبت احناف به اهل بیت (ع) به گونه ای است که برخی از این ها نام هایشان را با حفظ لفظ امام، هم نام اهل بیت می گذارند.

شما مثلاً رئیس جمهور تاجیکستان را می بینید که اسمش امام علی است. به همین ترتیب افرادی هم نام امام حسن و امام حسین دارند و این موضوع متداول است. این خود نشانه ای از شدت محبت تاجیک ها به اهل بیت (ع) است. من با یکی از افرادی که نامش امام حسین بود حتی عکس یادگاری انداختم.

نکته جالب دیگر این است که اگر در خانواده تاجیک پسرهایی دوقلو به جهان بیایند، عمدتاً یکی را حسن و دیگری را حسین می نامند. این نیز از نشانه های علاقه و محبت تاجیک ها به اهل بیت است. البته شاید تاجیک ها نمی دانند که این دو امام برادران دوقلو نبوده اند، اما همین حس که برادران هم زاد را حسن و حسین می دانند، نشانه ای از شدت علاقه ایشان به فرزندان امام علی (ع) است.

نمونه بسیار جالب دیگر این است که حسب اظهار نظر برخی اساتید تاریخ، در همین تاجیکستان چندین مزار منسوب به ائمه علیهم السلام وجود دارد، مثلاً امام صادق(ع) و امام سجاد(ع) مزار دارند و مردم به زیارت ایشان می روند. این که این ها از چه زمانی پیدا شده و چه ریشه تاریخی دارند و چطور چنین نام هایی گرفتند، بحث دیگری است. اما نام های این مزارها به خوبی نشان دهنده شدت علاقه تاجیک ها به ائمه و فرزندان آن ها است.

نمایی از جمعیت حاضر در مقتل خوانی در داخل مسجد

خبرنگاران: بعضاً این موضوع در جامعه امروز تاجیکستان از سوی برخی علما یا چهره های سیاسی یک بدعت و موضوعی وارداتی مطرح می گردد. آیا در تاریخ اهل سنت آسیای مرکزی هم چنین موضوعی سابقه داشته است یا این موضوع صرفا منحصر به دوره اخیر است؟

الویری: با تاکید مجدد بر این که تخصص بنده آسیای مرکزی نیست، باید گفت که قطعا این حرکت در دوران اخیر آغاز نشده است. باز من از استاد تاریخ دیگری در تاجیکستان شنیدم در دوران سیطره شوروی و حزب حاکم کمونیست که به شدت با مظاهر دینی مبارزه می کردند و اغلب مراسم مذهبی در آن موقع تعطیل بود، در خانه ها و به خصوص روستاها دست نوشته هایی که ذکر مصائب امام حسین (ع) و اخبار عاشورا در آن ها وجود داشت، در خیلی از منازل یافت می شد. مردم تاجیکستان در مناسبت های مذهبی آن ها را می خواندند و مرور می کردند تا یاد عاشورا زنده بماند.

مراسم تورجانزاده ها را نیز خودشان گفتند یک مراسم ریشه دار تاریخی است و از اجدادشان آغاز شده ولی خواندن مقتل به این صورت معین در مسجد جامع محمدیه شهر وحدت از سال 2001 شرو ع شده بود تا این که این اواخر دولت تاجیکستان مانعِ آن شد. این ها همانطور که ذکر شد نشانه هایی از پیشینه تاریخی این موضوع است و به هیچ وجه اینطور نیست که در دوران اخیر آغاز شده باشد.

حجه الاسلام دکتر الویری در کنار ایشان نورالدین تورَجان زاده

خبرنگاران: در خود تاجیکستان در همین حال برخی روحانیون برجسته دیگری که از قضا آن ها نیز حنفی هستند، چنین روینمودهایی از سوی ایشان نورالدین تورجانزاده را شیعه گری می دانند. به نظر شما این نقدها ریشه در چه موضوعی دارد؟ مذهبی است یا سیاسی و اجتماعی؟

الویری: تقریبا تردیدی وجود ندارد که اینها ریشه سیاسی دارد. من در دو نوبت سفری که به تاجیکستان داشتم، تفاوت برخورد رئیس شورای علمای این کشور را بسیار ملموس متوجه شدم. در سفر اول ایشان همدلی بسیار بیشتری با ایران و ایرانی ها داشتند، اما در نوبت دوم که مسائلی پیش آمده بود، دیدم که برخوردها سردتر شده و به تدریج این فاصله بیشتر شد. باید اذعان کرد که اقدامات و فعالیت های گروه ها و جریانات وهابی در تاجیکستان بسیار مشهود است و حتی در برخی موارد ائمه آدینه در مساجد بعضا به آن سبک و سیاق هستند. طبیعتا پشتوانه مالی و گره گشایی های مالی از برخی مسائل تاجیکستان توسط عربستان سعودی و دیگر کشورها بی تاثیر در حمایت های مذکور نیست.

بنابراین، مخالفت با این اقدامات تورجانزاده ها که ریشه آن ممکن است به چند قرن پیش از این نیز برسد، از دوران اخیر و با تشویق و تقویت جریانات مذهبی وابسته به وهابیت و تحت نفوذ عربستان سعودی به وجود آمده است. این گروه ها و جریانات اخیرا نفوذ قابل توجهی در این کشور پیدا نموده و از چنین اصطلاحاتی مثل شیعه گری که به آن اشاره کردید برای مخالفین خود استفاده می نمایند.

البته باید اضافه نمود که برخی رفتارهای برخی از ماها نیز در این روند بی تاثیر نبوده است. ما در بسیاری از این کشورها به شیوه اصلی تبلیغ که اهل بیت (ع) و بزرگان برای ما بیان کردند، پایبند نبوده ایم. بعضا دیده شده در رده های پایین برخی مدعیان ولایت عملا به غیرشیعه ستیزی روی آورده اند. این گونه رفتارهای ناصواب در تغییر ذهنیت عامه مردم و پذیرش این که خطری از این جهت متوجه آن هاست، بی تاثیر نبوده است. طبیعتا جریانات وهابی نیز از این فرصت استفاده نموده اند.

خبرنگاران: نکته پایانی در خصوص ایشان نورالدین جان تورجان زاده و مراسم مرثیه خوانی در مسجد جامع محمدیه اگر دارید بفرمائید.

الویری: علاوه بر چند قطعه عکس که با دوربین شخصی خودم برداشته شده، متن مختصری را هم آماده نموده ام و تقدیم شما می کنم. در این متن گزیده ای از بیانیه شورای علمای تاجیکستان در انتقاد به مراسم مرثیه خوانی ایشان نورالدین جان است به همراه بخشی از پاسخ های حاج اکبر تورجان زاده، برادر کوچک تر ایشان نورالدین جان، که می توانید آن را نیز منتشر کنید.