سایه جنگ بر سر 4 کشور در سال 2021 - بالیو

به گزارش خبرنگاران، فارین پالیسی درگزارشی به بررسی 10 رویارویی نظامی احتاقتصادی در سال 2021 پرداخته است.

خبرنگاران در بخش اول این گزارش تاثیرات گسترش همه گیری، بحران اقتصادی، ریاست جمهوری تفرقه انگیز دونالدترامپ و تهدیدهای جدید ناشی از جنگ ها و تغییرات آب وهوایی.را مورد بررسی قرار داد.

بیشتر بخوانید؛

رویارویی نظامی احتاقتصادی در سال 2021 /میراث سال 2020 برای سال نو - بخش اول

در این گزارش تاکید شده است که جهان در سال 2021 با عواقب ناشی از این دست بحران ها دست و پنجه نرم خواهد کرد. در بخش اول این گزارش احتمال وقوع جنگ در افغانستان، اتیوپی و ساحل صحرا مورد بررسی قرار گرفت.

در بخش دوم این گزارش احتمالات وقوع جنگ در یمن، لیبی، سواقتصادی و ونزوئلا مورد بررسی قرار گرفته است.

4. یمن

جنگ در یمن منجر به آن چیزی شده که سازمان ملل آن را بدترین فاجعه انسانی حال حاضر در جهان می نامد. همه گیری کووید-19 هم رنج غیرنظامیانی را که پیش از این گرفتار فقر، گرسنگی و سایر بیماری ها بودند، تشدید کرده است. فعالان حقوق بشری بار دیگر نسبت به خطر بروز قحطی در این کشور هشدار می دهند.

یک سال پیش از این، فرصتی برای خاتمه جنگ وجود داشت، اما طرفین درگیر آن را به باد دادند. حوثی ها در حال مذاکره با عربستان سعودی بودند که اصلی ترین حامی خارجی دولت یمن به رهبری عبد ربه منصور هادی است که توسط سازمان ملل به رسمیت شناخته می شود. البته سعودی ها با یکی دیگر از جناح های ضدحوثی نیز اختلاف داشتد که بر سر کنترل بندر عدن، پایتخت موقت دولت، با دولت در کشمش است وتحت حمایت امارات متحده قرار گرفته است.

در شرایطی که گفت وگوهای سیاسی با میانجی گری سازمان ملل امیدها به صلح را زنده کرده بود، اما امروز در عوض، جنگ به ویژه در مارب ، آخرین سنگر شهری دولت هادی در شمال، شدت یافته است. جناح های ضدحوثی پس از یک سال مذاکرات پرتنش توانستند در مورد چگونگی تقسیم مسئولیت های امنیتی در جنوب، انتقال نیروهایشان از خط مقدم و تشکیل دولت جدید به توافق برسند.با این حال مذاکرات در مورد انتقال کابینه به عدن احتمالاً با موانع بیش تری روبرو خواهد شد. تلاش های نیروهای حافظ صلح سازمان ملل نیز عموما با ناکامی روبرو شده است.

حوثی ها و دولت هادی هر دو دلایلی برای توقف مذاکرات را دارند. اگر حوثی ها در مارب پیروز شوند، با فتح شمال، به نیروگاه ها و نفت و گاز این استان دسترسی پیدا می کنند و به آن ها امکان تولید برق و درآمد مورد نیازشان را می دهد. اما دولت هادی تحت هیچ شرایطی نمی خواهد مارب را از دست بدهد، هر چند امید دیگری هم دارد؛ دولت ترامپ برای فشار به ایران، قصد دارد حوثی ها را به عنوان یک سازمان تروریستی معرفی کند. بدین ترتیب حلقه محاصره اقتصادی شورشیان تنگ تر و مذاکرات آن ها با بازیگران خارجی و بین المللی پیچیده تر می شود. چنین اقدامی مبادله اقتصادی با یمنی را دشوارتر می کند که نود درصد گندم و تمام برنج خود را وارد می کند و بدون شک خطر بروز قحطی را شدت می بخشد. ضمن آن که احتمالا زنگ مرگ تلاش های میانجی گری سازمان ملل متحد را به صدا درمی آورد.

در هر صورت، اکنون استراتژی سازمان ملل در برقراری توافق میان دو طرف منسوخ شده به نظر می رسد. یمن دیگر کشوری نیست که در روزهای آغازین جنگ بود. با شدت دریافت درگیری ها کشور چند پاره شده و حوثی ها و دولت بر سر مآغازیت قلمرو و سیاست توافقی ندارند. سایر بازیگران محلی نیز دارای منافع، نفوذ و قدرت تخریب هستند. سازمان ملل متحد باید چارچوب توافق را گسترش دهد و سایر نیروها، به ویژه نیروهای مورد حمایت امارات در ساحل دریای سرخ و گروه های قبیله ای در شمال را هم در نظر گیرد. در غیر این صورت هرگونه سازشی به راحتی در معرض فروپاشی است. در واقع به جای پی گیری یک توافق دو طرفه، سازمان ملل متحد باید یک فرآیند صلح فراگیرتری را آغاز کند.

با چنین شرایطی، متاسقانه به نظر می رسد 2021 سال ناخوشایندی برای یمنی ها باشد: با ادامه جنگ، گسترش بیماری و احتمال قحطی، چشم انداز حل وفصل نزاع ها تیره تر، و بیماری و گرسنگی انتظار میلیون ها یمنی را می کشد.

5. ونزوئلا

نزدیک به دو سال از کشمکش میان ونزوئلا با ایالات متحده، اتحادیه اروپا و کشورهای آمریکای لاتین بر سر به رسمیت شناختن خوان گوایدو به عنوان رئیس جمهور موقت این کشور در رقابت با نیکولاس مادورو گذشته است. امروز، امیدها در غرب نسبت به این مسئله در حال پژمردن است و کمپین فشار حداکثری به رهبری ایالات متحده - که شامل زنجیره ای از تحریم ها، انزوای بین المللی، تهدیدهای ضمنی نظامی و حتی یک کودتای ناکام بود- به سرنگون مادورو نیانجامید. حتی می توان گفت این اقدامات او را قوی تر کرد، زیرا گروه هایی از جمله در ارتش را از ترس سقوط کشور پشت سر او جمع شدند. امروز شرایط زندگی ونزوئلایی ها که به دلیل بی کفایتی دولت، تحریم های ایالات متحده و همه گیری ویروس کرونا ویران شده، به نازل ترین سطح ممکن رسیده است.

اگر مادورو محکم بر موضع خود بماند، احتمالا بخت از مخالفانش روی برخواهد گرداند. ادعای ریاست جمهوری گوایدو بر پایه داشتن اکثریت مجلسی بود که احزاب مخالف در سال 2015 کسب کردند و تاکید بر رخ دادن تقلب در انتخاب مجدد مادورو در ماه مه 2018. اما در حال حاضر موضع مخالفان تضعیف شده است. طرفداران دولت در انتخابات مجلس در ماه دسامبر، اکثریت قاطع را به دست آورند؛ انتخاباتی که احزاب مخالف آن را تحریم کردند. مخالفان توانایی مادورو در مقاومت در برابر تحریم ها و انزوای بین المللی دست کم گرفته بودند و تهدیدهای دوپهلوی واشینگتن در استفاده از زور را بیش از حد جدی دریافتد.

هم چنین حمایت از تحریم ها، باعث کاهش پشتیبانی ها از رقبای مادورو شده است. تحریم ها موجب تسریع در سقوط اقتصادی ونزوئلا و فقیرتر شدن شهفرایندان شده، پنج میلیون نفر مجبور به ترک کشور شده و بسکمک از آن ها اکنون در شهرهای کلمبیا یا مناطق مرزی سرشار از خشونت قربانی می شوند. عموم خانواده هایی هم که باقی مانده اند از تهیه غذای کافی ناتوان و هزاران کودک از بابت سوءتغذیه متحمل آسیب های جبران ناپذیری می شوند.

دولت جدید ایالات متحده وعده تجدیدنظر داده است. شاید تیم بایدن تغییر روش بدهد و تلاش برای برکناری مادورو را رها و تلاش های دیپلماتیکی را با هدف ایجاد زمینه های حل و فصل بحران از طریق مذاکره با رهبران چپ و راست در آمریکای لاتین آغاز کند.

آن ها می توانند با همراهی اتحادیه اروپا، به متحدان مادورو مانند روسیه ، چین و کوبا اطمینان دهند منافع آن ها در این کشور با مصالحه میان طرفین حفظ می شود. فراتر از برداشتن اقدامات فوری بشردوستانه برای کاهش بحران ناشی از همه گیری ویروس کرونا در ونزوئلا ، دولت جدید امریکا ممکن است با از سرگیری روابط دیپلماتیک با کاراکاس و تعهد به لغو تدریجی تحریم ها -در صورتی اقدامات قابل توجه دولت در زمینه آزادی زندانیان سیاسی و برچیدن فشارهای پلیسی- به این سو حرکت کند. مذاکرات مورد حمایت بین المللی با هدف سازماندهی انتخابات معتبر ریاست جمهوری در سال 2024 ، می تواند در مرحله بعدی مورد توجه قرار گیرد.

همه این ها مشروط به این است که هر دو طرف نشان دهند که واقعاً به مصالحه علاقه مند هستند. در حال حاضر، دولت مادورو هیچ نشانه ای از انعطاف را از خود نشان نمی دهد. عموم رقبای او هم خواستار سرنگونی و پی گرد قانونی او هستند. این آرزو در حال حاضر به یک آرمان دور از دسترس به نظر می آید. با این حال، پس از دو سال تلاش بی هوده و مضر برای تداوم شکاف های سیاسی، حمایت از مصالحه تدریجی بهترین راه است.

6. سواقتصادی

انتخابات در سواقتصادی در میان اختلافات شدید میان رئیس جمهور محمد عبدالله محمد و رقبای او در جریان است. جنگ پانزده ساله علیه الشباب علی رغم کمک های بین المللی برای پرداخت هزینه نیروهای اتحادیه آفریقا هنوز به خاتمه نرسیده است.

حال و هوای انتخاباتی در سواقتصادی بسیار سرد است -انتخابات مجلس اواسط دسامبر به تاخیر افتاده و برنامه ریزی و مقدمات انتخابات ریاست جمهوری در فوریه 2021 نیز تا به امروز انجام نشده است. روابط میان موگادیشو و برخی از مناطق سواقتصادی- به ویژه پونتلند و جوبالند که رهبران شان مدت هاست در هراسِ انتخاب مجدد محمد قرار دارند- بسیار متشنج است. این مسئله بیش تر ناشی از اختلافات در مورد تخصیص منابع و نیروها میان مرکز و پیرامون است. چنین اختلافاتی باعث می شود جامعه سواقتصادی در برابر هم قرار گیرد؛ از جمله رویارویی گروه های قبیله ای که با لحن به شدت فزاینده تندی یکدیگر را خطاب قرار می دهند.

در عین حال، الشباب هم چنان قدرتش را حفظ کرده و بخش های زیادی از جنوب و مرکز سواقتصادی را در کنترل دارد و فراتر از یک سایه کم رنگ، به طور منظم به پایتخت سواقتصادی حمله می کند. در حالی که رهبران سواقتصادی و هم پیمانان بین المللی اش تاکید می کنند با چالش الشباب نمی توان تنها با زور مقابله کرد، اما گزینه های دیگری را در این رابطه روی میز ندارند. گفت وگو با شبه نظامیان شاید یک گزینه باشد، اما تا به امروز رهبران این جنبش کم تر اشاره ای به این موضوع داشته اند و به نظر نمی رسد خواستار یک توافق سیاسی باشند.

هم پیمانانی چون اتحادیه اروپا هم از ادامه این شرایط خسته شده اند. آن ها تصور می کنند که در یک کارزار نظامی بی خاتمه گیر افتاده اند. طبق برنامه، قرار است مسئولیت اصلی امنیت تا خاتمه سال 2021 به نیروهای سواقتصادی تحویل داده شود، اما این نیروها هم چنان ناتوان و برای مقابله با شورش های بعدی از آمادگی لازم برخوردار نیستند. عقب نشینی ناگهانی نیروهای اتیوپی به دلیل بحران تیاگرا و برنامه دولت ترامپ برای ترک نیروهای آمریکایی که ارتش سواقتصادی آموزش می دادند، خطر خلا امنیتی را تشدید کرده است.

انتخابات ریاست جمهوری در فوریه بسیار مشخص کننده است. یک انتخابات سالم که نتایج آن مورد پذیرش احزاب اصلی باشد، به رهبران سواقتصادی و حامیان خارجی آن ها این امکان را می دهد که تلاش های خود را برای دستیابی به توافق در مورد روابط فدرالی و مصالحه حول قانون اساسی و تسریع در اصلاح بخش امنیتی افزایش دهند. اما، مخالفت با آن می تواند بحرانی سیاسی را ایجاد کند که شکاف بین موگادیشو و مناطق را گسترش دهد؛ بحرانی که به طور بالقوه باعث خشونت قبیله ای شود و جسارت الشباب را زیادتر کند. بحرانی که به هیچ وجه نامحتمل نمی کند.

7. لیبی

گر چه ائتلاف های نظامی رقیب در لیبی فعلا درگیر رویارویی نظامی با هم نیستند و سازمان ملل متحد مذاکرات را با هدف وحدت ملی در این کشور آغاز کرده، اما به نظر می رسد رسیدن به یک صلح پایدار هم چنان نیازمند مبارزه ای سرسختانه است.

در 23 اکتبر، ارتش ملی لیبی به رهبری ژنرال خلیفه حفتر و مورد حمایت مصر، امارات متحده عربی و روسیه با دولت وحدت ملی تحت حمایت ترکیه و به رهبری فایز السراج، پیمان آتش بسی را امضا کردند و به طور رسمی نبردی را که از آوریل 2019 در حومه طرابلس و جاهای دیگر درگیر آن بودند خاتمه دادند. در این جنگ حدود سه هزار نفر کشته و صدها هزار نفر آواره شدند. مداخله مستقیم نظامی ترکیه برای کمک به السراج در اوایل 2020 بازیِ به نفع حفتر را به جهت عکس تغییر داد.

هم اکنون جبهه نبرد در مرکز لیبی تعطیل شده است. با این حال اگر چه از آتش بس استقبال شده اما شرایط آن به طور کامل اجرا نمی شود. دو طرف متعهد شده اند نیروهای خود را از خطوط مقدم بیرون بکشند، جنگجویان مزدور خارجی را اخراج و همه آموزش های نظامی توسط نیروهای خارجی را متوقف کنند. با این حال نیروهای هر دو طرف هنوز در خط مقدم هستند و هواپیماهای نظامی خارجی هم چنان در پایگاه های نظامی متبوع خود به زمین می نشینند وطرفین را تأمین می کنند.

از طرف دیگر، پیشرفت در یک پارچگی کشوری که از سال 2014 پاره پاره شده، به کندی پیش می رود. گفتگوها با موضوع سازمان ملل متحد که در ماه نوامبر آغاز شد و 75 گروه لیبیایی را که وظیفه توافق بر سر یک دولت موقت و مشخص نقشه راه انتخابات را دارند گرد هم آورد. اما بحث در مورد فرایند گفت وگوها با اختلاف نظرهای عمده ای روبرو شده است. شرکت کنندگان با انتخابات در خاتمه سال 2021 موافقت کرده اند اما در مورد چارچوب قانونی حاکم بر آن به اجماع نرسیدند.

در قلب همه مسائل اختلاف نظر بر سر تقسیم قدرت وجود دارد. حامیان حفتر خواستار این هستند که دولت جدید سهم برابری به هر دو طرف بدهد اما رقبای او با هر توزیع جدید قدرتی مخالف هستند. قدرت های خارجی نیز دیدگاه های متضاد مشابهی دارند. ترکیه خواستار یک دولت آشتی -فارغ از طرفداران حفتر- در طرابلس است. اما قاهره و ابوظبی می خواهند نفوذ آنکارا و نیروهای متبوعش را کاهش دهند. روسیه نیز در رقابت با ترکیه، مشتاق حفظ جایگاه خود در مدیترانه است، اما هنوز مشخص نیست که برای رسیدن به این هدف جایگاه خود را حفظ می کند و یا مجبور به جابجایی موضعش در میدان رقابت می شود.

شاید بعید به نظر برسد که آتش جنگ در آینده نزدیک بار دیگر افروخته شود، چرا که بازیگران خارجی هر چند مشتاق تحکیم نفوذ خود هستند، اما آشکارا دور جدیدی از خصومت ها را نمی خواهند. اما اگر شرایط آتش بس تحقق نیابد، خطر بازگشت به جنگ بسیار محتمل خواهد بود. برای جلوگیری از آن، سازمان ملل باید به ایجاد نقشه راه مصالحه نیروهای متخاصم در لیبی و تنش زدایی میان دشمنان منطقه ای کمک کند.

بخش خاتمهی این گزارش طی روزهای آینده منتشر خواهد شد.