جهش تولید و سال مشخص تکلیف دانشگاه با خودش! - بالیو

به گزارش گروه دیگر رسانه های خبرنگاران، محمدرضا حیاتی کارشناس ارشد برق و انرژی طی یادداشتی نوشت:

اگر در فضای پژوهشی و تحقیقاتی دانشگاه بوده باشید، قطعا یک چالش همیشگی را دیده یا درگیر آن بوده اید. چالشی که کارامدی یا مسئله دانشگاه را ماهیت فعالیت خود میداند و ذیل همین گزاره، ادعای حل مسائل کور کشور در همه حوزه های مهندسی، پزشکی و علوم انسانی را دارد. اما همواره با یک سد بزرگ گرفتار است و آن هم کارآمدی همین ادعا است. البته نظریه پردازان حوزه دانشگاه هنوز بر سر ایده دانشگاه در ایران به یک جمع بندی واحدی نرسیده اند، عده ای معتقد هستند رسالت دانشگاه تنها، تربیت هست، عده ای دیگر تولید علم به معنی انتشار مقاله(paper) را انتهای جهت دانشگاه می دانند و عده ای دیگر دانشگاه حل مسئله را تنها نسخه خروج از شرایط کسادی دانشگاه ها میدانند که ادبیاتی همچون دانشگاه نسل سوم و چهارم از دل همین طیف استخراج شده است.

اما مگر جهت دانشگاه در اسناد بالا دستی، چشم اندازها و برنامه های توسعه اول تا ششم مشخص نشده است؟، نگارنده به دلیل محیط شغلی که طی سال های اخیر داشته است تقریبا با بند بند این اسناد آشنایی دارد اما همین که مسئولان آموزش عالی هنوز به یک جمع بندی درباره ایده دانشگاه نرسیده اند پس نشان میدهد این اسناد، حداقل، کارآمدی در اجرا را نداشته است؛ پس باید چه کرد؟ آیا می شود از جمع بندی فضای مالی و اجتماعی کشور و جهت دهی که شخص اول کشور هرساله ترسیم می کنند یک دال مرکزی برای دانشگاه استخراج کرد؟

نگاهی به نام گذاری سال های گذشته و مطالعه دقیق انتظارات رهبر انقلاب از دانشگاه یک مانیفست جامع از دانشگاه حل مسئله را ایجاد می کند؛ (1387: نوآوری و شکوفایی)، (1390: جهاد مالی)، (1391: تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی)، (1392: حماسهٔ سیاسی و حماسهٔ مالی)، (1393: اقتصاد و فرهنگ، با عزم ملی و مدیریت جهادی)، (1395: اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل)، (1396: اقتصاد مقاومتی، تولید - اشتغال)، (1397: حمایت از کالای ایرانی)، (1398: رونق تولید) و (1399: جهش تولید) نام گذاری سال هایی است که نشان میدهد یک اندیشه مرکزی مدنظر رهبری است و تبیین همین شعارها توسط ایشان که در روزهای ابتدایی هر سال انجام می گیرد، نقش دانشگاه را روشن می کند، به طور مثال رهبر انقلاب در تبیین شعار امسال(جهش تولید) در روز اول سال 99 می فرمایند: طبق گزارشهای موثّقی که در اختیار بنده هست، تولید کشور حرکتی پیدا کرد؛ بعضی از کارخانه هایی که راکد شده بودند و تعطیل شده بودند، به کار برگشتند؛ بعضی که زیر ظرفیّت کار میکردند، ظرفیّت خوبی پیدا کردند؛ شرکتهای دانش بنیان وارد میدان شدند؛ دستگاه های مختلف تلاش کردند و کار کردند، تولید حرکتی پیدا کرد، یک کاری انجام گرفت. مسئله پژوهش -که سرچشمه تولید، پژوهش و تحقیق است- در کشور به طور جدّی در این سال انجام گرفت که ما نمونه هایش را دیدیم.... البته ایشان، این نشانه گذاری ها را در دیدارهای تخصصی با مسئولان صنعت و دانشگاه نیز در طول سال واضح تر بیان میکنند.

به طور مثال ایشان در دیدار خردادماه سال 98 با جمعی از استادان، نخبگان و پژوهشگران دانشگاه ها می گویند: ما راجع به علم نافع زیاد صحبت کرده ایم؛ در دیدارهای مختلف دانشگاهی، دانشجویی و مانند اینها بحث کرده ایم راجع به آن. گفتیم علم نافع هم یعنی علمی که مسائل کشور را حل میکند؛ حلّ مسائل کشور، علمِ نافع است. یعنی با مسائل گوناگونی که در کشور وجود دارد، مواجهه علمی بشود؛ فقط هم مسئله ما، مسئله صنعت نیست. بله، ارتباط صنعت و دانشگاه یک نقطه خاص و مهمّی بود که ما خیلی [وقت] پیش روی آن تکیه کردیم -که من با رئیس جمهور وقت صحبت کردم و این معاونت علمی(9) اساساً از آن وقت به وجود آمد که بین صنعت و دانشگاه یک ارتباط علمی برقرار بشود- این مربوط به صنعت بود، لکن مخصوص صنعت نیست. یا در مورد دیگر در سال 97 نیز در دیدار جمعی از استادان، نخبگان و پژوهشگران می گویند: صنعت ما دچار مسائل است؛ دانشگاه میتواند در این مورد نقش ایفا کند. البتّه لازم است من عرض بکنم بعضی از دانشگاه ها طبق گزارشی که به من دادند، در زمینه ارتباط با صنعت خوب عمل کرده اند؛ بعضی از دانشگاه ها هم نه، وارد نشده اند و خوب عمل نکرده اند. اخیراً شنیدم که فرصت مطالعاتیِ یک ساله اساتید در صنعت، برنامه ریزی شده و در مجاری تصویب و مراکز تصویب، تصویب شده؛ خوب است، بسیار کار خوبی است. فرض کنید یک فرصت مطالعاتی به اساتید مرتبط با صنعت بدهند که بروند داخل صنعت و از نزدیک با مسائل صنعت کشور آشنا بشوند. ما در صنعت کشور مسائلی داریم؛ این مسائل را بایستی دانشگاه حل نماید.

مطالعه این موارد نشان میدهد یک نگاه مرکزی درباره کارکرد دانشگاه وجود دارد اما چرا پس از گذشت 90 سال از تاسیس دانشگاه در ایران به یک نقطه مطلوب نرسیده ایم؟ باید آن را در رفتارهای متقابل دانشگاه و صنعت(در اینجا به معنی فضاهای درخواست کننده تولیدات علمی خارج از دانشگاه) دید. که این رفتارها از عینک دانشگاه نسبت به صنعت و صنعت نسبت به دانشگاه قابل تحلیل است.

نگارنده به دلیل تجربه چندساله فعالیت و ارتباط با مراکز تحقیقاتی، پژوهشی و دانشگاهی و درک نیاز مراکز صنعتی به دلیل حضور در محیط صنعتی و مالی حوزه برق و انرژی مسئله دانشگاه را تنها یک عامل تک مجهولی نمی بیند، بلکه معادلات و قیدهای مختلفی باید مد نظر قرار گیرد:

1- شرایط نیروی انسانی

بدون شک یکی ازعوامل مهم در شاخصه قدرت هر کشور نیروی انسانی است، و دانشگاه نیز از این عامل مستثنی نیست، بر اساس به آخرین گزارش موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی وزارت علوم تعداد 3 میلیون و 794 هزار و 420 دانشجو در دانشگاه های کشور مشغول تحصیل هستند که این تعداد در 2569 دانشگاه در حال تحصیل هستند. این آمار نشان میدهد که گرچه شاخصه نیروی انسانی در دانشگاه ها نسبت به سال های قبل با کاهش 25 درصدی روبرو شده اما بازهم نسبت دانشجو به جمعیت کشور قابل توجه است.

2- شرایط تولید علم

تولید علم و حرکت در مرز دانش نیز دیگر از شاخص های توسعه ای یک کشور می تواند باشد، بر اساس داده پایگاه های تولید علم ایران در جایگاه هفدهم تولید علم جهان واقع شده است که این رتبه بندی در بعضی از حوزه های قابل توجه است. به طور مثال ایران در تولیدات علمی و اختراع حوزه برق و الکترونیک بر اساس پایگاه سایماگو در سرانجام سال 2018، در رتبه چهاردهم جهان و در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در رتبه اول و با اختلاف بالایی نسبت به ترکیه، عربستان و مصر واقع شده است.

3- شرایط شرکت های دانش بنیان

یکی دیگر از شاخص های مهم توسعه علم، توسعه و ایجاد پارک های علم و فناوری و شرکت های دانش بنیان است، بدون شک دانشگاه به معنی عمومی خود، نمی تواند خود را درگیر مسائل صنعتی کند و حضور شرکت های دانش بنیان و پارک های علم و فناوری می تواند اکوسیستم ارتباط دانشگاه و صنعت را ایجاد کند، بر اساس آخرین داده های معاونت علمی ریاست جمهوری در ایران نزدیک به 4500 شرکت دانش بنیان وجود دارد که بیش از 35 هزار نفر نیز در این شرکت ها مشغول به کار هستند و به دلیل تسهیلات و حمایت هایی که در حال انجام است این آمار روز به روز بیشتر می شود. نکته جالب گردش مالی همین شرکت ها است که بر اساس آمارها نزدیک به 90 هزار میلیارد تومان، گردش مالی ایجاد کرده است.

4- شرایط قراردادها میان صنعت و دانشگاه

همانطور که آمارها نشان میدهد شاخصه نیروی انسانی و تولیدات علمی در کشور و بسترسازی حضور شرکت های فناور در صنعت از شرایط قابل قبولی برخوردار است اما آیا این شاخص ها در افزایش انگیزه مراکز صنعتی و غیرصنعتی برای همکاری با دانشگاه ها تاثیرگذار بوده است؟

این نقطه همان جایی است که همه اکوسیستم طراحی شده را دچار اختلال می کند، نقطه ای که عوامل چالش برانگیز و سرسختانه ای وجود دارد.

الف: ضعف قوانین و بروکراسی اداری: فقط کافی است مقررات شرکت های دولتی و غیردولتی را در حمایت از شرکت های فناور و دانش بنیان بررسی شود، نگارنده تا جایی که بسیاری از این اسناد را بررسی کرده است، هیچ مزیت نسبی و امر تسهیل کننده ای در قراردادهای میان ارگان ها و این شرکت ها ندیده است، که این موضوع قطعا می تواند ضعف در قانون گذار و ارگان های دولتی و خصوصی باشد.

ب: دور بودن محصولات دانش بنیان با نیازهای صنعت: این مورد نیز بدون شک یکی از اعتراضات مراکز صنعتی و غیرصنعتی است، بسیاری از محصولات شرکت های دانش بنیان به دلیل تقاضا محور نبودن و براساس یک ایده ساده تولید می شود اما آنچه که یک صنعتگر نیاز دارد روی زمین می ماند و همین مسئله صنعتگر را توجیه می کند به سراغ جنس خارجی حتی با کیفیت دسته چندم بکشاند. به طور مثال در بسیاری از واحدهای نیروگاهی کشور قطعات داغ از پرمصرف ترین تجهیزات این واحدها هستند اما نبود نمونه داخلی آن و طولانی بودن ساخت نمونه داخلی توسط شرکت های دانش بنیان به راحتی مدیر یک نیروگاه را مجاب می کند که برای جلوگیری از خاموشی و هدررفت تولید ثروت با یک سفارش آن قطعه را با هزینه چندین برابری از یک کشور دیگر تهیه کند.

ج: اعتماد: قطعا بزرگترین عامل چالش میان صنعت و دانشگاه اعتماد بین دوطرف است، واقعیتی که نمی شود کتمان کرد و نظر نگارنده بر درست بودن بسیاری از موارد از سوی صنعتگران است، دیده شده همین شرکت های دانش بنیان ادعاهای بزرگی درباره ساخت یک محصول با فناوری بالا را به شرکت های صنعتی داده اند و حتی در مراحل قراردادی هم قرار گرفته اند اما بنا دلایلی از جمله توجیهات مالی، کسب استانداردها و... نتوانسته اند محصول را به دست صنعتگر برسانند. البته این یک روی سکه است و بسیاری از پروژه ها به خصوص مدل همکاری که صنایع نظامی با این شرکت ها در حال انجام هستند می تواند الگوی مناسبی برای افزایش این اعتماد باشد.

منبع: خبرنامه دانشجویان ایران